گزارشگر ویژه در زمینه آزادی دین یا عقیده، کارشناس مستقلی است که توسط شورای حقوق بشر سازمان ملل تعیین می‌شود. گزارشگر ویژه از سوی سازمان ملل تعیین می‌شود تا موانعی که بر سر راه حق آزادی دین و عقیده وجود دارند و یا در حال به وجود آمدن هستند را شناسایی کند. این گزارشگر وظیفه دارد توصیه‌های خود را در مورد راه‌ها و ابزارهای لازم برای غلبه بر چنین موانعی به سازمان ملل ارائه دهد.
اختیارات گزارشگر ویژه
- وظایف و اختیارات گزارشگر ویژه بر اساس قطعنامه ۶/۳۷ شواری حقوق بشر تعیین شده است.
- گزارشگر ویژه وظیفه دارد برای تصویب اقدامات مختلف در سطح ملّی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای ترویج و حمایت از حق آزادی مذهب و عقیده تلاش کند.
- گزارشگر ویژه همچنین وظیفه دارد موانع موجود و در حال ظهوری که مانع بهره‌گیری افراد از حق آزادی مذهب و عقیده می‌شود را شناسایی کند. به‌علاوه، وی باید پیشنهادات خود را برای غلبه کردن بر این موانع به سازمان ملل ارائه دهد.
- گزارشگر ویژه باید تلاش خود را برای بررسی حوادث و اقدامات دولتی‌ای که با موازین اعلامیه «اعلامیه رفع تمامی اشکال تبعیض مبتنی بر مذهب یا عقیده» سازگار نیست بکند. او همچنین وظیفه دارد توصیه‌های خود را برای جبران نقض حقوق قربانیان در این زمینه و در صورت لزوم به سازمان ملل ارائه دهد. اعلامیه رفع تمامی اشکال تبعیض مبتنی بر مذهب یا عقیده در سال ۱۹۸۱ به زبان انگلیسی منتشر شد. ترجمه‌ای از آن به زبان فارسی توسط قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران (ستاد حقوق بشر) به چاپ رسیده است.
- گزارشگر ویژه همچنین موظف است در تهیه گزارش خود از جمله در جمع‌آوری اطلاعات و در ارائه کردن پیشنهادات و توصیه‌های خود، دیدگاهی جنسیتی به کار ببرد. یعنی اِعمال خشونت و نقض حقوق افراد بر اساس جنسیت را شناسایی کند.
روش کار
برای انجام وظایف گزارشگر ویژه:
- به کشورهای مختلف اطلاعات مرتبط به موارد نقض حقوق افراد یا جلوگیری افراد از بهره‌گیری کامل از حق آزادی دین و عقیده را انتقال می‌دهد.
- از کشورهای مختلف بازرسی می‌کند.
- سالیانه به شورای حقوق بشر و مجمع عمومی سازمان ملل درباره فعالیت‌ها، روندها و روش‌های کار گزارش ارائه می‌کند.
گزارشگر ویژه فعلی
در تاریخ ۱ نوامبر ۲۰۱۶، دکتر احمد شهید به‌عنوان گزارشگر ویژه در زمینه آزادی دین یا عقیده انتخاب شد. قبل از انتخاب او به این سمت، دکتر شهید از سال ۲۰۱۱ تا سال ۲۰۱۶ گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران بود. قبل از انتخاب دکتر شهید به‌عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران، یعنی از سال ۲۰۰۲ تا سال ۲۰۱۱، سازمان ملل گزارشگر ویژه‌ای برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران معرفی نکرد. در مقاله بعدی به نقش گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران خواهیم پرداخت.
در آخر باید ذکر کرد که گزارشگر ویژه برای تهیه گزارش‌های خود، به دریافت اطلاعات صحیح از منابع مختلف به‌خصوص از سوی قربانیان حقوق بشر اتکا می‌کند. در مقاله آخر از این سری مقالات به شکایات فردی و طرز تماس با گزارشگرهای ویژه خواهیم پرداخت.
اگر علاقه‌مندید تا دانش خود را نسبت به این مبحث محک بزنید می‌توانید به آزمون زیر مراجعه فرمایید:
