۱۰) پنتیکاست‌باوری و نهضت کاریزماتیک
واژگان کلیدیِ مرتبط با مسیحیت پارس: کلیسای جماعت ربانی، کلیساهای خانگی، مسیحیان ایرانیِ خارج از ایران
پنتیکاست‌باوری ریشه در اونجلیکالیزم دارد، اما معمولاً آغاز آن را ۹آوریل۱۹۰۶ میلادی می‌‌دانند. در آن روز، واعظی امریکایی و افریقایی‌تبار به‌نام «ویلیام جی. سیمور» و هفت تن دیگر در شهر لوس‌آنجلسِ ایالت کالیفرنیا برای جلسۀ دعا گرد هم آمدند که ناگهان از صندلی‌هایشان بر زمین افتادند. آنها سخن‌گفتن به زبان‌های روح را آغاز کردند و خدا را با صدای بلند پرستش نمودند.
آنها متعاقباً در ساختمان شمارۀ ۳۱۲ در خیابان آزوسا جلساتی برپا کردند که خیلی زود وسعت یافت. جلسات به‌طور مداوم برقرار می‌شدند و در پایان ماه مه بیش از هزار نفر در آنها شرکت می‌کردند. مردم «تعمید روح‌القدس» می‌گرفتند: به زبان‌ها سخن می‌گفتند و بر زمین می‌افتادند و چنان‌که روح‌القدس هدایت‌شان می‌کرد، گروهی یا به زبان‌ها سرود می‌خواندند و جلو می‌رفتند تا وعظ کنند. می‌گفتند که شفاها صورت گرفته است و شنیده می‌شد که سیاهان امریکایی به زبان محلی یهودیان، اسپانیایی و آلمانی وعظ می‌کنند. این وقایع بسیار شبیه وقایع روز پنتیکاست در باب دوم کتاب اعمال رسولان بود. جلسات از نژادها و قشرهای مختلف تشکیل می‌شد: سیاه، سفید، لاتین، فقیر، غنی، تحصیل‌کرده و بی‌سواد. زنان در جلوی جماعت دعا و وعظ می‌کردند و این در بطن فرهنگی که مردان در آن نقش رهبری داشتند و تبعیض نژادی ویژگی بارز آن بود شگفت‌انگیز می‌نمود تا جایی که در روزنامه‌های محلی سروصدایی به پا کرد.
تا سال ۱۹۰۸، این جنبش به ۵۰ کشور در اروپا، افریقا، آسیا و همچنین آمریکا میسیونر فرستاده بود. در ایالات متحده جماعت‌های «پنتیکاستی» جدید در میان فقرا تشکیل شده بودند. آنچه امروزه بزرگ‌ترین فرقۀ پنتیکاستی است، یعنی جماعت ربانی (در تهران به همین نام و همچنین در ارومیه با جماعتی کلدانی)، در سال ۱۹۱۴ و در نتیجۀ تجربۀ بیداری روحانی در خیابان آزوسا تشکیل شد. این فرقه، همچون کلیساهای باپتیستِ اونجلیکالِ انگلیسی‌زبان، به تثلیث و الوهیت عیسای مسیح، اهمیت توبه و اقتدار کتاب‌مقدس ایمان دارد، ایمانداران را تعمید می‌دهد و در خصوص عشای ربانی پیرو تعلیم زوینگلی است، مبنی بر اینکه نان و شراب نماد جسم و خون عیسای مسیح‌اند. مهم‌ترین تفاوت بین فرقۀ جماعت ربانی و دیگر کلیساهای باپتیستِ اونجلیکال در این است که باور دارد تعمید روح‌القدس متمایز از تعمید آب است. تعمید روح‌القدس باید با عطایای روح، نظیر سخن‌گفتن به زبان‌ها همراه باشد. این فرقه نظیر سایر فرقه‌های پنتیکاستی به حقیقت عطایای روحانی در عصر مدرن ایمان دارد. همچون دیگر پنتیکاستی‌ها، فرقۀ جماعت ربانی در خصوص آمدن مسیح در آینده نیز درک متمایز و خاصی دارد که ناشی از تعالیم جان داربی در قرن نوزدهم است. در سال ۲۰۱۸ فرقۀ جماعت ربانی ۳۷۵هزار کلیسا و ۷۰میلیون عضو در سراسر جهان داشت و بدین‌سان، یکی از از بزرگ‌ترین فرقه‌های مسیحی به‌شمار می‌رفت. اما فرقه‌های پنتیکاستی که از تجربۀ بیداری روحانیِ خیابان آزوسا نشأت گرفتند بسی فراتر از فرقۀ جماعت ربانی‌اند و تعدادشان به صدها می‌رسد و جمعیت‌شان بالغ بر ۳۰۰میلیون نفر مسیحیِ پنتیکاستی می‌شود.
از سال ۱۹۶۰ تاکنون، جنبش پنتیکاستی بر فرقه‌های اصلی مسیحیت تأثیر گذاشته است، مخصوصاً کلیساهای انگلیکن و کاتولیک رومی. برخی از کلیساهای انگلیکن و کاتولیک واقعیت عطایای روحانی را پذیرفتند، اما از تعلیمات آخرت‌شناختیِ برخی پنتیکاستی‌ها، تعمید روح و این باور که تا ایمانداری به زبان‌ها سخن نگوید روح‌القدس بر او نیامده است، دوری جستند. کاتولیک‌های رومی و بسیاری از کلیساهای انگلیکن هرگز باورهای پنتیکاستیِ اونجلیکال را نپذیرفتند. این جنبش جدید و بین‌الفرقه‌ای به «جنبش کاریزماتیک» معروف شد.
جنبش کاریزماتیک اغلب در میان فقرای کشورهای پیشرفته و مردم کشورهای در حال توسعه طرفدار داشته است. جنبش کاریزماتیک کلیسای کاتولیک به‌سرعت در آمریکای لاتین و فیلیپین رشد کرد و این موضوع، اشتیاق به دعا برای شفا و کامیابی را بالا برد. واعظان «جنبش کامیابی» که شعبه‌ای از مسیحیت کاریزماتیک است، از دهۀ ۱۹۶۰ تعلیم داده‌اند که ایمانداران به انجیل عیسای مسیح می‌توانند جسماً شفا یابند و از لحاظ مالی کامیاب شوند. بیشتر این موفقیت مرهون مسحِ واعظی است که برای شفا و کامیابی دعا می‌کند و این به‌شکل بحث‌انگیزی سبب شده تا چنین واعظانی از محل کمک‌های مالی حامیانشان به ثروت انبوهی برسند. «جنبش کامیابی» بر بزرگ‌ترین کلیساهای پنتیکاستی و کاریزماتیک در ایالات متحده، آمریکای لاتین، نیجریه، هند و جنوب شرقیِ آسیا و در سراسر جهان تأثیر بالایی داشته است.جنبش امروزیِ کاریزماتیک بسیار عظیم و متنوع است و دستِ‌کم بر اکثر کلیساهای فرقه‌های عمدۀ مسیحیت تأثیر گذاشته است. از دهۀ ۸۰ میلادی تاکنون، شماری از کلیساهای کاریزماتیک اونجلیکال ظهور کرده‌اند که به «موج سوم» نهضت کاریزماتیک معروفند. برخی از آنها، نظیر جنبش وینیارد، جنبش‌های جدید مستقلی تشکیل داده‌اند درحالی‌که برخی در بطن کلیساهای عمده باقی مانده‌اند. بانفوذترین کلیسای اونجلیکال کاریزماتیک انگلیکن، هولی ترینیتی، در خیابان برامپتون لندن واقع است. این کلیسا اکنون هزاران عضو دارد و دورۀ تعلیمی «آلفا» را نیز ابداع کرده است که شکلی از مسیحیت اونجلیکال-کاریزماتیک را به علاقمندان معرفی می‌کند. بسیاری از مسیحیان کاریزماتیک و پنتیکاستی، پیش‌روانِ خیابان آزوسا را دوست دارند و به زندگی تحول‌یافته، آزادی از اعتیاد و امید تازه در عیسای مسیح شهادت می‌دهند. بسیاری از کلیساهای خانگی ایرانی تحت تأثیر جنبش کاریزماتیک بوده و بسیاری از مسیحیانِ خارج از ایران عضو کلیساهای کاریزماتیک هستند.